Qradiyent
Qradiyent — vektor analizində verilən vektorun funksiyasının hər hansı nöqtəsində xüsusi törəmələr vasitəsilə alınan yeni vektoru. Başqa sözlə, qradiyent fəzaya görə törəmədir, lakin birfəzalı vaxt törəməsindən fərqli olaraq, qradiyent skalyar deyil, vektor ölçüsüdür. Qradiyent optimallaşdırmada fundamental rol oynayır. Qradiyent latınca "qradiyentis" sözündən götürülüb addımlayan, artan deməkdir. Qradiyent termini ilk dəfə meteorologiyada istifadə edilmişdir. Termini riyaziyyata 1873-cü ildə Maksvell daxil etmişdir.
Çox vaxt funksiyanın qradiyentini Hamilton operatoru yaxud Nabla simvolu adlanan
∇
{\displaystyle \nabla }
işarəsi ilə göstərirlər. Tutaq ki,
W
=
f
(
x
,
y
,
z
)
{\displaystyle W=f(x,y,z)}
funksiyasının
M
=
(
x
,
y
,
z
)
{\displaystyle M=(x,y,z)}
nöqtəsində sonlu
∂
f
(
M
)
∂
x
{\displaystyle {\frac {\partial f(M)}{\partial x}}}
,
∂
f
(
M
)
∂
y
{\displaystyle {\frac {\partial f(M)}{\partial y}}}
,
∂
f
(
M
)
∂
z
{\displaystyle {\frac {\partial f(M)}{\partial z}}}
xüsusi törəmələri var. Bu xüsusi törəmələr vasitəsilə
∇
f
=
∂
f
(
M
)
∂
x
i
+
∂
f
(
M
)
∂
y
j
+
∂
f
(
M
)
∂
z
k
{\displaystyle \nabla f={\frac {\partial f(M)}{\partial x}}\mathbf {i} +{\frac {\partial f(M)}{\partial y}}\mathbf {j} +{\frac {\partial f(M)}{\partial z}}\mathbf {k} }
vektorunu düzəldirik. Bu vektora
f
(
x
,
y
,
z
)
{\displaystyle f(x,y,z)}
funksiyasının
M
{\displaystyle M}
nöqtəsində qradiyenti deyilir.
Qradiyent doldurma
Qradiyent doldurma, dərəcəli doldurma — (ing.gradient fill, ru.градиентная заливка) — kompüter qrafikasında: qrafik obyektin müəyyən (açar) nöqtələrinin rəngini və şəffaflığını verməklə qalan nöqtələrin rənginin və şəffaflığının riyazi alqoritmlər vasitəsilə onlara nəzərən hesablanmasından ibarət doldurma növü. Bu yolla başlanğıc və son nöqtələrin koordinatlarını verməklə bir rəngdən başqa bir rəngə axar keçidlər almaq olar. Dərəcəli doldurmanın əsas növləri bunlardır: xətti – açar nöqtələr bir düz xətt boyunca yerləşir; dairəvi – birinci açar nöqtəyə nəzərən konsentrik çevrələr qurulur ki, onların da rəngi qalan açar nöqtələrin yerləşməsindən asılı olur; künc – açar nöqtələr çevrə boyunca yerləşir; əksolunmuş – xəttiyə bənzəyir və iki hissədən (xətti qradiyentdən və onun güzgüdə xəyali əksindən) ibarət olur; almaz – almazı xatırladır.
İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s.
Termik qradiyent
Üfüqi və ya şaquli istiqamətdə müəyyən məsafə vahidində temperaturun dəyişilməsidir. Yer səthində üfüqi termik qradiyentin kəmiyyəti təqribən 100 km-də 1 dərəcə, troposferdə şaquli termik qradiyent isə təqribən 100 m- də 0,6 dərəcədir.
Quru küləklər
Quru küləklər- meteoroloji hadisə olub, havanın rütubətliyi bir qayda olaraq yüksək temperatur və müxtəlif intensivli küləklərlə müşayət olunur. Belə küləklər bitkinin yüksək transpirasiyasına səbəb olur, torpaq səthindən intensiv buxarlanma gedir, torpağın nəmliyi aşağı düşür və bunun nəticəsində bitkinin su balansının pozulmasına səbəb olur.
Azərbaycanda İraq, İran və Orta Asiya ərazilərindən daxil olan subtropik antisiklonun təsiri nəticəsində ilin isti dövründə atmosfer prosesləri quraqlıq və quru yellərin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bu isə respublika ərazisində kənd təsərrüfatı bitkilərinin normal inkişafına mənfi təsir göstərir və məhsuldarlığını aşağı salır.
Mübarizə tədbirləri məqsədi ilə əsasən aqrotexniki və meliorasiya tədbirləri həyata keçirilir.
Suvarma quraqlıq və quru küləklərə qarşı radikal üsul sayılır. Suvarma hətta səhra şəraitində bitkilərdən yüksək məhsul götürməyə imkan verir.
Tarlaqoruyucu meşə zolaqları quraqlıq və quru küləklərə qarşı mühüm tədbir sayılır.
Küləklər şəhəri
Küləklər şəhəri – Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərinə verilən ləqəb. Şəhərdə tez-tez əsən güclü küləklər bu ləqəbin yaranmasına gətirib çıxarmışdır. "Bakı" adının etimologiyası ilə bağlı iddialardan biri fars dilində "külək döyən" mənasını verən "Badkubə" sözündən yaranmasıdır.
Bakı şəhəri Xəzər dənizinin qərbində, şimal küləklərinin daim döyəclədiyi yerdə yerləşir. Şəhərdə xəzri adlandırılan şimal küləyi və gilavar adlandırılan cənub küləyi əsir. Əbdürrəşid Bakuvi Bakı şəhərini küləkli şəhər kimi təsvir etmiş, hətta külək əsən zaman at və qoyunların öz yerində dayana bilmədiklərini bildirmişdir. 1826-cı ildə Bakıda olmuş səyyah Zeynalabdin Şirvani şəhərin Badkubə də adlandırıldığını, çünki burada güclü küləklərin əsdiyini qeyd etmişdir.
1928-ci və 1967-ci ildə çəkilmiş, Bakı şəhərinin tarixindən bəhs edən iki sənədli film "Küləklər şəhəri" adını daşıyır. Eston yazıçı Kersti Kivirüüt tərəfindən yazılmış "Küləklər şəhəri" romanı sovet hakimiyyətinin qurulması ərəfəsində Bakıda yaşayan əcnəbilərin həyatından bəhs edir.
Küləklər vadisindən Navsikaya
Küləklər vadisindən Navsikaya (Yaponca: 風の谷のナウシカ - Kaze no Tani no Nauşika, İngiliscə: Nausicaä of the Valley of the Wind), yaponiyalı rejissor Hayao Miyazaki tərəfindən çəkilmış postapokaliptik elmi fantastika üslubunda anime filmi. Film Miyazakinin eyniadlı manqasının əsasında çəkilib.
Dünyadakı son böyük döyüşün və sənayenin çöküşündən min il keçib. Dünyanı çöllər, təhlükəli həşərat, zəhərli bitkilər sarmağla və bəzi göbələk növlərinin yaydığı zəhərli qazlar atmosferə yayılaraq getdikcə azalan insan irqini təhdid etməkdədir. Nausicaä, az sayda insanın əkinçiliklə məşğul olub böcək və göbələklərlə mübarizə edərək yaşadığı Külək Vadisinin şahzadəsidir. Bir gün vadiyə başqa bir krallığın təyyarəsi düşür. Yalnız kargosu sağlam qalmışdır, arxasından krallığa aid əsgərlər gələrək vadini ələ keçirirlər. Kargoda min ildir unudulan və başqa bir krallıqdan oğurlanan, dünyanı dəyişdirə bilən bir şey var. Küləkli Vadi bu iki krallıq üçün hədəf halına gələrkən Nausicaä dünyanı köhnə halına gətirmənin yolunu kəşf edir.
Nausicaa: Küləkli Vadinin seçilmi şahzadəsi.
Küləklər Şəhəri (1928)
Filmdə Bakı şəhərinin tarixindən, onun inkişafından, tikinti işlərindən, Bakı Sovetinin və digər müəssisələrin fəaliyyətindən danışılır. Burada şəhərin məişəti, Sabunçu və Suraxanı qəsəbələrinin neftçiləri, eləcə də keçmiş SSRİ-də ilk Bakı-Sabunçu elektrik dəmir yolu öz əksini tapmışdır.
Film saxlanılmayıb.
Bakıda küləklər əsir
Bakıda küləklər əsir filmi rejissor Muxtar Dadaşov tərəfindən 1974-cü ildə ekranlaşdırılmışdır. "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Əsas rolları Şahmar Ələkbərov, Həsən Məmmədov, Nikolay Fedortsev, Rza Təhmasib, Pavel Kadoçnikov, Aleksandr Afanasyev və Andrin İnqrid ifa edirlər.
Film İkinci Dünya müharibəsi illərində Bakı neftinə can atan faşistlərin məkrli niyyətlərinə, düşmən agenturasına, təxribatçılara qarşı çekistlərin apardıqları mübarizəyə həsr olunmuşdur. Beynəlmiləlçilik və xalqlar dostluğu kino əsərinin əsas mövzularındandır.
Filmdəki hadisələr Bakıda, Şimali Qafqazda və Nalçikdə cərəyan edir.
Filmdə kor Həsənzadə rolunu ifa edən qocaman rejissor Mikayıl Mikayılovun ömrünün son illərində həqiqətən gözləri tutulmuşdu.
Ssenari müəllifləri: Muxtar Dadaşov,Yuri Dobroxotov,Vladimir Spitsin,Vladimir Sinitsin
Rejissor: Muxtar Dadaşov
Operator: Vladimir Qusyev
Rəssam: Elbəy Rzaquliyev
Bəstəkar: Xəyyam Mirzəzadə
Rollarda:
Şahmar Ələkbərov - Azad
Həsən Məmmədov (aktyor) - Tahir Cəliloviç
Nikolay Fedortsev - Orlov
Rza Təhmasib - Şahmar bəy
Pavel Kadoçnikov - Kaştanov
Aleksandr Afanasyev - Ştellinq
Andrin İnqrid - Erika
İsmayıl Osmanlı - Əlibala
Xalidə Quliyeva - Solmaz
Aleksandr Susnin - Starşina
Muxtar Maniyev - Kərim
Mikayıl Mikayılov (rejissor) - Həsənzadə
Ceyhun Mirzəyev - əsgər
Anatoli Falkoviç - Nikolayev
Kamil Qubuşov - fəhlə;neftçi
Süleyman Ələsgərov (aktyor) - Zabit Ağayev
Bahadur Əliyev - Bahadur
Filmi səsləndirənlər:
Həsənağa Turabov - Orlov (Nikolay Fedortsev)(titrlərdə yoxdur)
Yusif Vəliyev - həkim İvan (titrlərdə yoxdur)
Səməndər Rzayev - Şahmar bəy (Rza Təhmasib)(titrlərdə yoxdur)
Əliabbas Qədirov - Kaştanov (Pavel Kadoçnikov)(titrlərdə yoxdur)
Həsən Əbluc - Ştellinq (Aleksandr Afanasyev)(titrlərdə yoxdur)
Əminə Yusifqızı - Erika (Andrin İnqrid)(titrlərdə yoxdur)
Xuraman Hacıyeva - Solmaz (Xalidə Quliyeva)(titrlərdə yoxdur)
Sadıq Hüseynov (aktyor) - Həsənzadə (Mikayıl Mikayılov (rejissor))(titrlərdə yoxdur)
Yaşar Nuri - əsgər (Ceyhun Mirzəyev)(titrlərdə yoxdur)
Kamil Qubuşov - Nikolayev (Anatoli Falkoviç)(titrlərdə yoxdur)
Bahadur Əliyev - Zabit Ağayev (Süleyman Ələsgərov (aktyor))(titrlərdə yoxdur)
Ramiz Məlik - əsgər (titrlərdə yoxdur)
Ssenari müəllifi: Muxtar Dadaşov, Yuri Dobroxotov, Vladimir Spitsin, Vladimir Sinitsin
Rejissor: Muxtar Dadaşov
Operator: Vladimir Qusyev
Rəssam: Elbəy Rzaquliyev
Bəstəkar: Xəyyam Mirzəzadə
Şahmar Ələkbərov — Azad
Həsən Məmmədov — Tahir Cəliloviç
Nikolay Fedortsev — Orlov
Rza Təhmasib — Şahmar bəy
Pavel Kadoçnikov — Kaştanov
Aleksandr Afanasyev — Ştellinq
Andrin İnqrid — Erika
İsmayıl Osmanlı — Əlibala
Xalidə Quliyeva (Xalidə Qasımova kimi) — Solmaz
Aleksandr Susnin — starşina
Muxtar Maniyev — Kərim
Mikayıl Mikayılov — Həsənzadə
Ceyhun Mirzəyev — Əsgər
Anatoli Falkoviç — Nikolayev
Kamil Qubuşov — fəhlə; neftçi
Süleyman Ələsgərov — Zabit Ağayev
Bahadur Əliyev — Bahadur
Həsənağa Turabov — Orlov (Nikolay Fedortsev) (titrlərdə yoxdur)
Yusif Vəliyev — həkim İvan (titrlərdə yoxdur)
Səməndər Rzayev — Şahmar bəy (Rza Təhmasib) (titrlərdə yoxdur)
Sadıq Hüseynov — Həsənzadə (Mikayıl Mikayılov) (titrlərdə yoxdur)
Əliabbas Qədirov — Kaştanov (Pavel Kadoçnikov) (titrlərdə yoxdur)
Həsən Əbluc — Ştellinq (Aleksandr Afanasyev) (titrlərdə yoxdur)
Əminə Yusifqızı — Erika (Andrin İnqrid) (titrlərdə yoxdur)
Xuraman Hacıyeva — Solmaz (Xalidə Quliyeva) (titrlərdə yoxdur)
Yaşar Nuri — Əsgər (Ceyhun Mirzəyev) (titrlərdə yoxdur)
Kamil Qubuşov — Nikolayev (Anatoli Falkoviç) (titrlərdə yoxdur)
Bahadur Əliyev — Zabit Ağayev (Süleyman Ələsgərov) (titrlərdə yoxdur)
Ramiz Məlikov — Əsgər (titrlərdə yoxdur)
Азербайджанской ССР кинематография. Кино: Энциклопедический словарь / Гл. ред.
Qradiyent doldurma, dərəcəli doldurma
Qradiyent doldurma, dərəcəli doldurma — (ing.gradient fill, ru.градиентная заливка) — kompüter qrafikasında: qrafik obyektin müəyyən (açar) nöqtələrinin rəngini və şəffaflığını verməklə qalan nöqtələrin rənginin və şəffaflığının riyazi alqoritmlər vasitəsilə onlara nəzərən hesablanmasından ibarət doldurma növü. Bu yolla başlanğıc və son nöqtələrin koordinatlarını verməklə bir rəngdən başqa bir rəngə axar keçidlər almaq olar. Dərəcəli doldurmanın əsas növləri bunlardır: xətti – açar nöqtələr bir düz xətt boyunca yerləşir; dairəvi – birinci açar nöqtəyə nəzərən konsentrik çevrələr qurulur ki, onların da rəngi qalan açar nöqtələrin yerləşməsindən asılı olur; künc – açar nöqtələr çevrə boyunca yerləşir; əksolunmuş – xəttiyə bənzəyir və iki hissədən (xətti qradiyentdən və onun güzgüdə xəyali əksindən) ibarət olur; almaz – almazı xatırladır.
İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s.
Küləklər şəhəri (film, 1928)
Filmdə Bakı şəhərinin tarixindən, onun inkişafından, tikinti işlərindən, Bakı Sovetinin və digər müəssisələrin fəaliyyətindən danışılır. Burada şəhərin məişəti, Sabunçu və Suraxanı qəsəbələrinin neftçiləri, eləcə də keçmiş SSRİ-də ilk Bakı-Sabunçu elektrik dəmir yolu öz əksini tapmışdır.
Film saxlanılmayıb.
Küləklər şəhəri (film, 2011)
Adından da bəlli olduğu kimi, film Bakıda çəkilib. Film detektiv janrındadır. Bir neçə dost digər ölən dostlarının intiqamını alır.
Bakıda küləklər əsir (film, 1974)
Bakıda küləklər əsir filmi rejissor Muxtar Dadaşov tərəfindən 1974-cü ildə ekranlaşdırılmışdır. "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Əsas rolları Şahmar Ələkbərov, Həsən Məmmədov, Nikolay Fedortsev, Rza Təhmasib, Pavel Kadoçnikov, Aleksandr Afanasyev və Andrin İnqrid ifa edirlər.
== Məzmun ==
Film İkinci Dünya müharibəsi illərində Bakı neftinə can atan faşistlərin məkrli niyyətlərinə, düşmən agenturasına, təxribatçılara qarşı çekistlərin apardıqları mübarizəyə həsr olunmuşdur. Beynəlmiləlçilik və xalqlar dostluğu kino əsərinin əsas mövzularındandır.
== Film haqqında ==
Filmdəki hadisələr Bakıda, Şimali Qafqazda və Nalçikdə cərəyan edir.
Filmdə kor Həsənzadə rolunu ifa edən qocaman rejissor Mikayıl Mikayılovun ömrünün son illərində həqiqətən gözləri tutulmuşdu.
== Filmin heyəti ==
Ssenari müəllifləri: Muxtar Dadaşov,Yuri Dobroxotov,Vladimir Spitsin,Vladimir Sinitsin
Rejissor: Muxtar Dadaşov
Operator: Vladimir Qusyev
Rəssam: Elbəy Rzaquliyev
Bəstəkar: Xəyyam Mirzəzadə
Rollarda:
Şahmar Ələkbərov - Azad
Həsən Məmmədov (aktyor) - Tahir Cəliloviç
Nikolay Fedortsev - Orlov
Rza Təhmasib - Şahmar bəy
Pavel Kadoçnikov - Kaştanov
Aleksandr Afanasyev - Ştellinq
Andrin İnqrid - Erika
İsmayıl Osmanlı - Əlibala
Xalidə Quliyeva - Solmaz
Aleksandr Susnin - Starşina
Muxtar Maniyev - Kərim
Mikayıl Mikayılov (rejissor) - Həsənzadə
Ceyhun Mirzəyev - əsgər
Anatoli Falkoviç - Nikolayev
Kamil Qubuşov - fəhlə;neftçi
Süleyman Ələsgərov (aktyor) - Zabit Ağayev
Bahadur Əliyev - Bahadur
Filmi səsləndirənlər:
Həsənağa Turabov - Orlov (Nikolay Fedortsev)(titrlərdə yoxdur)
Yusif Vəliyev - həkim İvan (titrlərdə yoxdur)
Səməndər Rzayev - Şahmar bəy (Rza Təhmasib)(titrlərdə yoxdur)
Əliabbas Qədirov - Kaştanov (Pavel Kadoçnikov)(titrlərdə yoxdur)
Həsən Əbluc - Ştellinq (Aleksandr Afanasyev)(titrlərdə yoxdur)
Əminə Yusifqızı - Erika (Andrin İnqrid)(titrlərdə yoxdur)
Xuraman Hacıyeva - Solmaz (Xalidə Quliyeva)(titrlərdə yoxdur)
Sadıq Hüseynov (aktyor) - Həsənzadə (Mikayıl Mikayılov (rejissor))(titrlərdə yoxdur)
Yaşar Nuri - əsgər (Ceyhun Mirzəyev)(titrlərdə yoxdur)
Kamil Qubuşov - Nikolayev (Anatoli Falkoviç)(titrlərdə yoxdur)
Bahadur Əliyev - Zabit Ağayev (Süleyman Ələsgərov (aktyor))(titrlərdə yoxdur)
Ramiz Məlik - əsgər (titrlərdə yoxdur)
== Film üzərində işləyənlər ==
Ssenari müəllifi: Muxtar Dadaşov, Yuri Dobroxotov, Vladimir Spitsin, Vladimir Sinitsin
Rejissor: Muxtar Dadaşov
Operator: Vladimir Qusyev
Rəssam: Elbəy Rzaquliyev
Bəstəkar: Xəyyam Mirzəzadə
=== Rollarda ===
Şahmar Ələkbərov — Azad
Həsən Məmmədov — Tahir Cəliloviç
Nikolay Fedortsev — Orlov
Rza Təhmasib — Şahmar bəy
Pavel Kadoçnikov — Kaştanov
Aleksandr Afanasyev — Ştellinq
Andrin İnqrid — Erika
İsmayıl Osmanlı — Əlibala
Xalidə Quliyeva (Xalidə Qasımova kimi) — Solmaz
Aleksandr Susnin — starşina
Muxtar Maniyev — Kərim
Mikayıl Mikayılov — Həsənzadə
Ceyhun Mirzəyev — Əsgər
Anatoli Falkoviç — Nikolayev
Kamil Qubuşov — fəhlə; neftçi
Süleyman Ələsgərov — Zabit Ağayev
Bahadur Əliyev — Bahadur
=== Filmi səsləndirənlər ===
Həsənağa Turabov — Orlov (Nikolay Fedortsev) (titrlərdə yoxdur)
Yusif Vəliyev — həkim İvan (titrlərdə yoxdur)
Səməndər Rzayev — Şahmar bəy (Rza Təhmasib) (titrlərdə yoxdur)
Sadıq Hüseynov — Həsənzadə (Mikayıl Mikayılov) (titrlərdə yoxdur)
Əliabbas Qədirov — Kaştanov (Pavel Kadoçnikov) (titrlərdə yoxdur)
Həsən Əbluc — Ştellinq (Aleksandr Afanasyev) (titrlərdə yoxdur)
Əminə Yusifqızı — Erika (Andrin İnqrid) (titrlərdə yoxdur)
Xuraman Hacıyeva — Solmaz (Xalidə Quliyeva) (titrlərdə yoxdur)
Yaşar Nuri — Əsgər (Ceyhun Mirzəyev) (titrlərdə yoxdur)
Kamil Qubuşov — Nikolayev (Anatoli Falkoviç) (titrlərdə yoxdur)
Bahadur Əliyev — Zabit Ağayev (Süleyman Ələsgərov) (titrlərdə yoxdur)
Ramiz Məlikov — Əsgər (titrlərdə yoxdur)
== İstinadlar ==
== Mənbə ==
Азербайджанской ССР кинематография. Кино: Энциклопедический словарь / Гл. ред.
Küləklər vadisindən Navsikaya (film, 1984)
Küləklər vadisindən Navsikaya (Yaponca: 風の谷のナウシカ - Kaze no Tani no Nauşika, İngiliscə: Nausicaä of the Valley of the Wind), yaponiyalı rejissor Hayao Miyazaki tərəfindən çəkilmış postapokaliptik elmi fantastika üslubunda anime filmi. Film Miyazakinin eyniadlı manqasının əsasında çəkilib.
Dünyadakı son böyük döyüşün və sənayenin çöküşündən min il keçib. Dünyanı çöllər, təhlükəli həşərat, zəhərli bitkilər sarmağla və bəzi göbələk növlərinin yaydığı zəhərli qazlar atmosferə yayılaraq getdikcə azalan insan irqini təhdid etməkdədir. Nausicaä, az sayda insanın əkinçiliklə məşğul olub böcək və göbələklərlə mübarizə edərək yaşadığı Külək Vadisinin şahzadəsidir. Bir gün vadiyə başqa bir krallığın təyyarəsi düşür. Yalnız kargosu sağlam qalmışdır, arxasından krallığa aid əsgərlər gələrək vadini ələ keçirirlər. Kargoda min ildir unudulan və başqa bir krallıqdan oğurlanan, dünyanı dəyişdirə bilən bir şey var. Küləkli Vadi bu iki krallıq üçün hədəf halına gələrkən Nausicaä dünyanı köhnə halına gətirmənin yolunu kəşf edir.
Nausicaa: Küləkli Vadinin seçilmi şahzadəsi.